Falih Rıfkı Atay’ın Zeytindağı adlı eseri, Yazarın I. Dünya Savaşı sırasındaki yedek subaylık deneyimlerini ve izlenimlerini içermektedir. Esere adını veren Zeytindağı, Cemal Paşa’nın karargahının bulunduğu yerdir. Kitap, Atay’ın özel yaşamıyla birlikte savaşın Etkilerini ve Osmanlı İmparatorluğu’nun içine düştüğü Zor durumu ele almaktadır.
Atay, kitabın ilk kısımlarında İttihat ve Terakki’nin liderleri olan Cemal Paşa, Talat Paşa ve Enver Paşa hakkında bilgi vermektedir. Cemal Paşa’nın yenilikçi yaklaşımına karşın, Enver ve Talat Paşa’ların muhafazakar tutumlar sergilediğini belirtir. Ayrıca, Atay Enver Paşa’nın diktatör tavrını eleştirerek, onun Turancılık fikirlerini benimsemediğini ifade eder. Ayrıca, Atay, Enver Paşa gibi liderlerin Osmanlı’yı çöküşe götürdüğünü ve İttihat ve Terakki içinde birlik eksikliği olduğunu ifade eder.
Yazar, Cemal Paşa’nın yanında çalışmaya başladıktan sonra, Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşünü sezmeye başlar. Osmanlı’nın Suriye, Filistin ve Hicaz’da yaşadığı zorlukları ve Arap topraklarını Türkleştirmeye çalışmasının başarısızlığını dile getirir. Ayrıca, Osmanlı’nın Almanlarla savaşa girmesini Enver Paşa’nın Alman hayranlığına bağlar. Yazar, Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşünü ve yaşanan savaşları anlatarak, dönemin sosyo-politik dinamiklerini aktarmaktadır.
Atay’ın gözünden, Osmanlı’nın Arap topraklarını Türkleştirmek yerine Arapların Türkleştiği gözlemlerine yer verir. Ayrıca, Cemal Paşa’nın Suriye’yi Osmanlılaştırmak için çaba sarfettiğini belirtir ve Arapların din sömürüsüne maruz kaldığını aktarır. Bu bölüm, tarihi olayların yanı sıra dönemin sosyal ve politik dinamiklerini de ele almaktadır.
Zeytindağı, Atay’ın bireysel deneyimlerini ve gözlemlerini içeren tarihi bir belge niteliği taşır. Yazarın, I. Dünya Savaşı’nda Türk askeri açısından yaşanmış hikayeleri aktardığı eser, savaşın etkilerini ve Osmanlı İmparatorluğu’nun yaşadığı zor durumu yedek subaylık perspektifinden anlatmaktadır.
Sonuç olarak, Falih Rıfkı Atay’ın Zeytindağı adlı eseri, yazarın I. Dünya Savaşı dönemindeki bireysel deneyimlerini, izlenimlerini ve gözlemlerini ele almaktadır. Atay, Osmanlı İmparatorluğu’nun içine düştüğü zor durumu, savaşın etkilerini ve dönemin lider figürlerinin tutumlarını eleştirirken, aynı zamanda tarihi bir belge niteliği taşıyan bir eser ortaya koymaktadır. Bu kitap, tarihsel bir perspektiften dönemin olaylarını ve dinamiklerini anlamak isteyen okurlar için önemli bir kaynak olma özelliği taşımaktadır.
